او سال‌ها در خط مقدم مبارزه با رژیم صهیونیستی قدم برداشت و به چهره شاخص جریان مقاومت تبدیل شد. امام از معدود اندیشمندانی بود که توانست توده‌های مردم را به خود جذب و مبارزه مردم علیه این رژیم را سازماندهی کند. جمله معروفی از امام موسی صدر منتشر شده است که می‌گوید: اگر اسرائیل و شیطان با هم بجنگند ما در کنار شیطان می‌ایستیم اگر اسرائیل با کمونیست بجنگد ما در کنار کمونیست می‌ایستیم. اگر اسرائیل با جناح راست بجنگد ما در کنار جناح چپ می‌ایستیم. این است معنای اسرائیل؛ شر مطلق است.
همزمان با سالروز ربایش این شخصیت برجسته در لیبی با دکتر شریف لکزایی، دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

چرا امام موسی صدر امل را تشکیل داد؟
لبنان به لحاظ جمعیت و وسعت، کشور کوچکی است اما به لحاظ تنوع فرهنگی جامعه بسیار متکثری است. با توجه به وضعیت تاریخی لبنان، برخی از طوایف مانند طایفه شیعه، در محرومیت‌ها و وضعیت بدتری به سر می‌بردند. یکی از اقدام‌های بسیار مهم امام موسی صدر در لبنان این بود که تلاش کرد این محرومیت مضاعف تاریخی شیعیان لبنان را از بین ببرد. دولت لبنان به دلایل مختلف از مطالبات امام موسی صدر و مجلس اعلای شیعیان سر باز می‌زد و این محرومیت‌ها همچنان ادامه داشت. اقدام بسیار مهمی که توسط امام موسی صدر انجام شد برگزاری تجمعی در بعلبک است که در آن ۷۰هزار نفر حضور داشتند. این تجمع اتفاق جدیدی است که رقم می‌خورد. تجمع دیگری در صور و صیدا برگزار می‌شود و جمعیت زیادی در آنجا تجمع می‌کنند. تجمع سوم قرار است در بیروت اتفاق بیفتد که به دلیل احتمال جنگ داخلی این تجمع لغو می‌شود. اما از دل این تجمعات، جنبشی به وجود می‌آید که از آن به عنوان «جنبش محرومان» یاد می‌شود. در حقیقت این جنبش مجموعه‌ای بود تا همه محرومان لبنان در این جنبش حضور داشته باشند جدا از اینکه شیعه باشند یا سنی و مسیحی و مارونی. جنبش امل همان «بخش نظامی» جنبش محرومان لبنان است که در واقع برای تحقق امنیت در جامعه لبنان ایجاد می‌شود.

آیا امل اقدام نظامی هم علیه رژیم صهیونیستی انجام می‌دهد؟
بله، وقتی که جنبش نظامی امل ایجاد می‌شود بالطبع این‌ها عملیات می‌کنند و با حمله‌های رژیم صهیونیستی مقابله می‌کنند. در واقع وقتی فلسطینی‌ها در جنوب لبنان حضور داشتند آن‌ها در اداره سرزمینی لبنان مداخله می‌کردند که این مسئله سبب اختلاف بین امام موسی صدر و جنبش آزادی‌بخش فلسطین شد. امام صدر ضمن اینکه از مقاومت فلسطین دفاع می‌کرد ولی در بخش داخلی اجازه مداخله نمی‌داد و مطالبه‌اش این بود که فلسطینیان نباید در حوزه اداری داخل لبنان دخالت کنند. حمله‌هایی هم که گاهی رژیم صهیونیستی داشت به خاطر حضور فلسطینی‌ها و حملاتی بود که از خاک لبنان به این رژیم صورت می‌گرفت. ازاین‌رو امام موسی صدر برخی از این موارد را نمی‌پسندید و آشکارا هم اظهار می‌کرد. اما جنبش نظامی امل برای محافظت از جنوب لبنان و مردم لبنان و خاک لبنان بود که ارتش این کار را نمی‌توانست انجام دهد و امام موسی صدر انجام داد.

واکنش‌ها و فعالیت‌های امام موسی صدر پس از جنگ ۱۹۶۷ و اشغال جنوب لبنان چه بود؟
از همان روزهای آغازین حضور امام موسی صدر در لبنان، مواجهه با اسرائیل وجود داشت و ایشان اقدام‌های زیادی انجام دادند. به‌خصوص حمایت از مقاومت فلسطین و جنبش آزادی‌بخش فلسطین و ارتباطات و مناسباتی که ایشان با مبارزان ازجمله یاسرعرفات داشتند. در همان سال‌هاست که جنگ ۶ روزه اعراب و اسرائیل آغاز می‌شود و اعراب شکست می‌خورند. امام موسی صدر آن زمان در لبنان حضور نداشت. ایشان به خطر رژیم صهیونیستی واقف بود و هشدار می‌داد و مطالبه جدی وی این بود که برای مقابله با این خطر در مقابل این طرح‌های توسعه‌طلبانه رژیم صهیونیستی ایستادگی کنند و در واقع انسجام و همبستگی بین کشورهای عربی ایجاد شود تا این توسعه‌طلبی‌ها رقم نخورد. به‌خصوص فلسطینی‌هایی که آواره شدند به کشور خودشان برگردند و در یک زندگی آرامی به سر برند. امام موسی صدر پس از این شکست بیانیه‌ای صادر می‌کند؛ خلاصه آن این است که با درک صحیح از ابعاد خطر و آگاهی از امکانات، به نقاط ضعف و قدرت دشمن اشاره می‌کند که باید با حقایق با جرئت و اراده قوی روبه‌رو شوند. اتحاد همگانی ایجاد و تلاش‌ها بدون بزرگنمایی انجام شود و با بهره‌گیری از تمامی امکانات، حتی ایجاد آمادگی روحی به رویارویی با اسرائیل بپردازند. نکته مهم در این بیانیه درخواست‌هایی است که از حکومت لبنان مطرح می‌شود که ارتش را تجهیز کند و برای مقابله با شرارت‌های رژیم صهیونیستی سلاح‌های جدید و پیشرفته را در اختیارشان قرار دهد.
امام موسی صدر از ابتدای حضور (۱۹۴۸) تا سال ۱۹۷۸ که جنوب لبنان توسط اسرائیل اشغال شد و به مدت ۳۰ سال مورد تعرض صهیونیست‌ها بود، در سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۵ بخش نظامی جنبش محرومان که تحت عنوان جنبش امل از آن یاد می‌شود را تأسیس می‌کند که اصطلاح «امل» هم مخفف «افواج المقاومه اللبنانیه» است.

به عنوان سؤال آخر، ابعاد مقاومت امت محور از دید امام موسی صدر را تبیین کنید.
در لبنان وقتی امام صدر می‌گوید ما باید با رژیم صهیونیستی مقابله کنیم نگاه او به اسرائیل نگاه متفاوتی نسبت به جامعه لبنان و منطقه جهان اسلام است. امام موسی صدر می‌فرماید فلسطین امتداد قومی خود مسلمانان است. امتداد قومی خود اعراب است و معتقد است اسرائیل نخستین دشمن این جامعه است و خطر فرهنگی، تمدنی، اقتصادی و سیاسی است. نه اینکه فقط خطر سیاسی باشد. اسرائیل شر مطلق است و در دنیا چیزی بدتر از این رژیم نیست. مقاومت ابعاد مختلفی دارد. اگر نگاه قرآنی امام موسی صدر را در مجموعه تفاسیر دوجلدی (حدیث سحرگاهان و برای زندگی) ملاحظه کنید می‌بینید که نگاه فرهنگی و فکری غلبه دارد و متوجه می‌شویم مقاومتی که ایشان مطرح می‌کند مقاومت فقط سیاسی نیست. مقابله با رژیم صهیونیستی را منحصر به فلسطینی‌ها نمی‌داند. همه اعراب و انسانیت و همه بشریت را مخاطب قرار می‌دهد که باید با این غده سرطانی مقابله کنند که این هم مبنای قرآنی دارد. در تفسیر آیات سوره جمعه از دو خطر اصلی یاد می‌شود: خطر قومی که ظلم می‌کنند (خطاب به یهود است) و دوم برتری‌جویی یهود که خطر بزرگی است. امام صدر می‌گوید ما از یهودی بیزار نیستیم یهودی هم انسانی است مانند دیگران ولی از فلسفه‌ای که از یهودیت پشتیبانی می‌کند باید برحذر بود و آن فلسفه‌ای است که می‌گوید ما قوم برتر هستیم.

خبرنگار: زینب اصغریان